Çok sevgili Ahlak Bekçisi,

Türkiye’deki iyi özel üniversitelerin birisinde öğrenciyim. Yönetim her ders döneminin sonunda (yani yılda iki kez) bize bir değerlendirme anketi gönderiyor. Bu anketlerle öğrencilerin derslere olan memnuniyetlerini ölçüyorlar.

Anketlerde hem derslerle hem de öğretim görevlileriyle ilgili sorular var. Cevaplar, isimler gizli şekilde (anonim olarak) veriliyor, yani kimin ne cevap verdiğini göremiyorlar. Ancak öğretim görevlileri anketin doldurulabildiği süre boyunca dersteki kaç kişinin anketi cevaplayabildiğini görebiliyor. 

Ders aldığım hocalardan biri “yarıyılın ortasındaki anketi sınıftaki herkes doldurursa her öğrencinin harf notunu bir üste yuvarlayacağım” dedi. Aslında faydacı bir bakış açısından anketi doldurmamak için hiçbir neden yokmuş gibi görünüyor. Ama ben elime herkesin notunu etkileyebilme gücü geçtiği için anketi doldurmak istemiyorum. 

Herkesin bireysel değerlendirildiği bir derste, not verme yetkisinin bir kısmının, istemediğim halde, hoca tarafından bana bir sorumluluk olarak yüklenmiş olması tuhaf geliyor. Dediğim gibi bunu ben istemedim, o yüzden anketi de doldurmak istemiyorum.

Sizce isteğim dışında bile olsa, yine de kendimi böyle bir durumun içinde bulduysam, hâlâ anketi doldurmak istememek bir ahlaksızlık mıdır?

Arda

**

Değerli okurumuz,

Bahsettiğiniz vaka ahlaki açıdan birkaç yönden incelenebilir. Pek çok vakada olduğu gibi sizin hikâyenizde de ahlaki yönden incelenebilecek birden fazla taraf var. İzninizle ben de sadece sizin sorduğunuz soruya cevap vermekle kalmayıp, diğer tarafların eylemlerini de değerlendirmek isterim.

Öncelikle sizin sorunuzdan başlayalım.

Bir şeyi istemeden yapmak…

Siz hikâyeyi kendi tarafınızdan anlatırken ve sorunuzu kurgularken “isteğinizi” ya da “isteksizliğinizi” bir anlamda iradenizi merkeze koymuşsunuz.

Dediğiniz gibi, faydacı açıdan bakıldığında hocanızın teklifi herkesin yararına gibi görünüyor. Pek çok filozof, özellikle de John Stuart Mill gibi “faydacı” filozoflar, eylemlerin sonucunda kişilerin alacağı hazzı önemserler. Yani onlar için eylemin kendisinden ziyade, sonucu önemlidir. Mill, sizin durumunuzla ilgili “etik bir problem yok” der miydi bilmiyorum. Ama sonucunda tüm bir toplumun (sizin örneğinizde sınıfınızın) tüm üyeleri herkesin anketi doldurması durumunda bundan yarar sağlayacak. Peki bu yarar her şeye rağmen sağlanmalı mı? Siz istemediğiniz bir yetkiyle bu duruma katkı sağladığınızda, kişisel ilkelerinizden ödün vererek ahlaksızca bir eylem içerisinde olur musunuz? Tabii işin bir de şu yönü var. Her istemediğimiz şeyi yapmak ahlaksızlık mıdır? Başka bir deyişle sizin bu anketi istemeden doldurmanız kendinizi sorguladığınızda “sırf istemeden yaptığınız için” ahlaksızlık olur mu?

Öncelikle şunu söylemeliyim ki aslında sizden ortak bir irade kullanmanız talep edilmiş. Hatta bu öyle bir talep ki, içinizden bir kişi bile o eylemi yapmazsa, herkesin yararına olacak sonuç gerçekleşmeyecek.

Yararcı açıdan baktığınızda, bu istek size ve tüm sınıf arkadaşlarınıza bir sorumluluk yüklüyor. Daha doğrusu yönetim bu sorumluluğu yerine getirmeniz için bir talepte bulunmuş, hocanız da bu sorumluluğu yerine getirin diye sizi ortak hareket etmeye zorlamış görünüyor.