İstanbul Büyükşehir Belediye Başkanı Ekrem İmamoğlu, 19 Mart sabahı, aralarında Beylikdüzü ve Şişli Belediye Başkanlarının da bulunduğu 105 kişiyle birlikte gözaltına alındı.
Sabahın erken saatlerinde, İmamoğlu ve çalışma arkadaşları, Ssuç örgütü liderliğinden, teröre kadar bir dizi suç iddiasıyla gözaltına alınırken aynı saatlerde sosyal medya platformlarına da erişim kısıtlandı.
Dünya çapındaki internet kısıtlamalarını izleyen NetBlocks da kullanıcıların bu hissini doğruladı ve X (Twitter), YouTube, Instagram, TikTok ve Telegram'a erişimin kısıtlandığını duyurdu.
NetBlocks Araştırma Direktörü Işık Mater akşam saatlerinde WhatsApp’ın da kısıtlandığını belirtti.
“VPN” aramaları zirve yaptı
Kısıtlamaların ardından kullanıcılar VPN servislerine yöneldi.
Bu doğrultuda, Google Trends verilerine göre, Google’da yapılan "VPN" aramaları, 19 Mart Perşembe günü, saat 06:28 itibarıyla zirve yaptı.
"VPN" aramasının en çok yapıldığı beş il, sırasıyla İstanbul, Bolu, Bengöl, Karaman ve Rize oldu.
İlçe ve mahalleler bazında ise Büyükçekmece Alkent 2000 Mahallesi, Çekmeköy Reşadiye Mahallesi, genel olarak Büyükçekmece, Arnavutköy Hastane Mahallesi ve Başakşehir Şamlar Mahallesi en çok "VPN" sorgulaması yapılan konumlar olarak öne çıktı.
Kullanıcıların bir VPN uygulaması edinmek için Google’da yaptıkları diğer sorgulamalar ise "vpn indir", "ücretsiz vpn", "iphone vpn", "vpn youtube" ve "chrome vpn" oldu.
Son beş yılda interneti kesme nedenleri: Deprem, bombalı saldırı, cinayet
Ancak son beş yılda Google’da yapılan “VPN” aramalarının seyrini gösteren Google Trends grafiği, sosyal medyaya uygulanan erişim kısıtlamasının yalnızca İmamoğlu’nun gözaltına alınmasıyla başlayan süreçte yaşanmadığını ortaya koyuyor. Zira grafikte öne çıkan beş farklı tarih, son beş yıldaki altı farklı erişim kısıtlamasını işaret ediyor.
33 Türk asker yaşamını yitirdi, internetin fişi çekildi
2020-2025 arasındaki “VPN” aramalarını gösteren grafiğe göre 2020’nin Şubat ayında, aramaların bir anda çoğaldı.
Bunun nedeni ise 27 Şubat 2020’de, Suriye'nin İdlib kentinde, Türk Silahlı Kuvvetleri'ne bağlı tabura düzenlenen hava saldırısında 33 askerin yaşamının yitirmesi.
Zira akşam saatlerinde gerçekleştirilen bu saldırının ardından, saat 23.30 itibarıyla sosyal medya platformlarının bant genişliği daraltıldı.
NetBlocks verilerine göre Twitter, Facebook, Instagram, YouTube ve Facebook Messenger'a erişim kısıtlandı. Yaklaşık 16 saat süren kısıtlama, ertesi akşam sonlandırıldı.
İstiklal Caddesi’ndeki bombalı saldırı
2022’nin Kasım ayı da “VPN” sorgulamalarının arttığı bir diğer tarih olarak öne çıkıyor.
Sebebi ise 13 Kasım 2020 günü, saat 16.20’de İstiklal Caddesi’nde gerçekleştirilen bombalı saldırı.
Altı kişinin hayatını kaybettiği saldırıdan bir saat sonra, saat 18.00 sularında Twitter, YouTube, Instagram, Facebook, Facebook Messenger, Periscope ve Telegram’a erişim kısıtlandı.
Bu kısıtlama 12 saat sürdü ve 14 Kasım sabahı, saat 06.00 sularında sona erdi.
İhlas Haber Ajansı (İHA), bant daraltma talimatının BTK tarafından verildiğini duyurdu.
En fazla VPN talebi, 6 Şubat depremlerinde yaşandı
6 Şubat 2023’te yaşanan Kahramanmaraş depremleri de sosyal medyaya erişimi kısıtlandığı bir diğer olay.
Resmi açıklamalara göre 53 bin kişinin hayatını kaybettiği depremlerden iki gün sonra, 8 Şubat 2023, saat 16.06’da Twitter’ın bant genişliği daraltıldı ve platforma erişim kısıtlandı.
Ancak mobil operatörlerin şebekelerinin çökmesi sebebiyle depremde enkaz altında kalanlar, yardım gelmesi adına konumlarını Twitter’da paylaşıyordu. Yine onların yakınları da enkaz altında kalan ve iletişim kuramadıkları tanıdıklarına dair bilgileri buradan yayımlıyordu.
Bu nedenle bu, son beş yılda Google’da en fazla “VPN” araması yapılan tarih oldu.
Bu esnada Adalet Bakanlığı da deprem bölgelerinde görevlendirilen personellerine “VPN yetkisi” tanımladığını duyurdu.
11 saat sonra ise erişim kısıtlaması sona erdirildi.
Sekiz günlük Instagram engeli
“VPN” aramalarının arttığı bir başka tarih de Ağustos 2024.
Zira 2 Ağustos 2024 Cuma sabahı itibarıyla Instagram, Bilgi Teknolojileri ve İletişim Kurumu’nun (BTK) kararıyla erişime engellendi.
Engelin gerekçesi, platformun “hükümetin ‘katalog suçlar’ konusundaki erişim engeli kararlarına uymaması” olarak duyuruldu.
Platformun engeli, hükümet ile Instagram yetkilileri arasında sekiz gün süren görüşmelerin ardından, 10 Ağustos 2024’te kaldırıldı.
Discord’un engellenmesi
Ekim 2024 de VPN talebinin yükseldiği tarihlerden biri.
Zira 9 Ekim 2024’te, yazılı, sesli ve görüntülü mesajlaşma uygulaması Discord’a erişim engeli getirildi.
Ankara 1. Sulh Ceza Hakimliğinin kararı, İstanbul'un Fatih ilçesinde, Ayşenur Halil ve İkbal Uzuner’in öldürülmesinin ardından verildi. Çünkü cinayetlerin ardından, Discord’da çocuk ve gençlere yönelik şantaj gruplarının olduğu öne sürüldü.
Platforma uygulanan erişim engeli sürüyor.
TUSAŞ saldırısı sonrasında da eller VPN’e gitti
Ancak Ekim ayında Google’da yapılan “VPN” sorguların yüksek olmasının bir nedeni daha var: Türk Havacılık ve Uzay Sanayi'nin (TUSAŞ) Ankara'daki yerleşkesine düzenlenen canlı bomba saldırısı.
23 Ekim 2024 saat, 15.26’da düzenlenen saldırı sonucunda beş kişi yaşamını yitirdi. Saat 17.07’de ise Twitter, YouTube, TikTok, Instagram, Facebook, Facebook Messenger ve Telegram’a erişim kısıtlandı.
Kısıtlama, 16 saat sonra kaldırıldı.
Ne yapmalı: Ücretsiz VPN’lerden uzak durun
Peki, çeşitli sosyal medya uygulamalarına erişim kısıtlandığında ilk olarak ne yapmak veya ne yapmamak gerekir?
Cevap çok basit: Ücretsiz çalışan VPN servislerini kullanmamak.
Çünkü o meşhur sözde de belirtildiği gibi “bir ürün veya hizmete para ödemiyorsanız orada ürün sizsiniz demektir”.
VPN uygulamalarını test eden The Best VPN’in araştırması da bunu doğruluyor. Zira araştırma sonucunda, popüler 12 ücretsiz VPN servisinin aşağıdaki eylemleri yaptığı tespit edildi:
Verilerinize erişip onları üçüncü kişilere satmak, e-postanızı pazarlama ortaklarıyla paylaşmak, internet trafiğinizi izleyip onları reklamverenlere satmak, "anonim" olması gereken bilgilerinizi üçüncü kişilerle paylaşmak, bilgisayarınız ile internet ağınıza erişim sağlayarak bunu farklı ülkelerdeki diğer VPN kullanıcılarına satmak, düzenli olarak hareketleriniz izlemek ve reklam verenlerin de izleyebilmesi için tarayıcınıza çerez bırakmak.
Üstelik Opera VPN, Hola, Betternet, HotSpot Shield, Psiphon, Onavo Protect, ZPN, FinchVPN, TouchVPN, Private Pipe VPN, VPN by Apalon ve Tuxler’dan oluşan bu 12 servis, bunu gizli saklı değil, gizlilik sözleşmesinde belirterek yapıyor.
VPN by Apalon, ayrıca VPN'i kullandığınız cihazda yaptığınız tüm işlemleri saniye saniye kaydediyor, üstüne cihazınız, ona bağlı aygıtlar ve internet servis sağlayıcınıza dair bilgilerinizi ve konum verilerinizi de topluyor.
Bunlara ek olarak GO VPN ise cihazınız, uygulama geçmişiniz ve telefonunuzdaki medyalar ile Google Play lisansınıza erişebiliyor. Bununla da ytinmeyip cihazınızın uyku moduna geçmesini dahi önleyebiliyor.
Her 10 ücretsiz VPN servisinden 9’u verilerinizi toplayıp sızdırıyor
Bir diğer VPN merkezi Top10VPN’in araştırmasına göre ise Google Play Store’daki ücretsiz VPN uygulamalarının yüzde 88'i kullanıcılarının verilerini sızdırıyor. Yüzde 71'i ise bu verileri paylaştığını açıkça beyan ediyor.
Çevrimiçi gizliliği korumak üzerine çalışan vpnMentor ise 2020 yılında, kullanıcılarının hiçbir kaydını tutmadığını iddia eden 7 ücretsiz VPN servisinin aslında kayıt tuttuğunu ve bunları sızdırdığını tespit etti.
Buna göre UFO VPN, FAST VPN, Free VPN, Super VPN, Flash VPN, Secure VPN ve Rabbit VPN kullanan 20 milyondan fazla kullanıcının verileri internete saçıldı. Bunlar arasında ad-soyad, ev adresi, e-postalar, şifreler, Bitcoin ödeme bilgileri, kişisel cihaz bilgileri, mobil hesap bilgileri ve Paypal hesap bilgileri yer aldı.
Peki güvenli VPN yok mu? Var, ama…
Peki ücretsiz olup da güvenli olan VPN servisleri yok mu? Tabii ki var.
Özellikle bunlar, açık kaynak hareketi kapsamında çalışan ExpressVPN, NordVPN ve Proton VPN gibi güvenilirlikleriyle nam salmış servisler.
Ancak bu VPN’lerin tümü, 2024 itibarıyla BTK’nın talebiyle Türkiye’den erişime engellendi. Yani bir VPN servisine erişmek için dahi bir VPN’e ihtiyacınız var.
Üstelik, oldukça güvenli olup da erişime engellenen VPN servisleri bunlarla da sınırlı değil. İfade Özgürlüğü Derneği’ne göre ücretli veya ücretsiz hizmet veren 27 VPN servisi, Türkiye’de erişime engelli.
Ancak böyle olmasına rağmen çok güvenilir ve -henüz- erişime engelli olmayan VPN servisleri de var.
Ücretli VPN’lere yönelin ama gizlilik politikalarını mutlaka inceleyin
Bunlardan biri, hiçbir VPN servisinin erişime engelli olmadığı bir senaryoda dahi en güvenilir VPN servislerinden biri olan Mullvad VPN.
Mullvad, tamamen anonimliği esas alıyor ve kullanımınıza dair verilerinizi kaydetmiyor. Uygulamaya kaydolurken hiçbir bilginizi istemeyen servis, giriş için size yalnızca 16 haneli bir numara veriyor.
En önemli avantajlarından biri de hizmet verdiği ülke. Zira birçok ülkede, internet servis sağlayıcıları, yasal olarak müşterilerinin internet trafiğini kaydetmekle yükümlü. Mullvad ise İsveç merkezli bir sağlayıcı ve İsveç’te de böyle bir yasa olmasına rağmen VPN servisleri bundan muaf.
Fakat ücretsiz olanlara kıyasla daha güvenli olduğu kanıtlanmış olsa da her ücretli VPN servisi de güvenli değil. Dolayısıyla ücretli bir VPN’e abone olurken de söz konusu VPN servisinin gizlilik politikasını incelemeyi ihmal etmeyin.
Özetle, ücretsiz VPN servislerini kullanmaktan kaçının. Ücretli VPN servislerine yönelin ancak onların gizlilik politikasını da mutlaka inceleyin. Fakat ücretsiz uygulamalar kullanmakta kararlıysanız, anonimliğe de dayanması sebebiyle Tor Browser iyi bir tercih. Ama Tor’un internet bağlantısının nispeten yavaş olduğunu söylemek gerek. Bununla birlikte uygulama, iOS’a kıyasla Android işletim sistemine sahip mobil cihazlarda daha verimli çalışıyor.
Yazan:
Ali Safa Korkut
Gazeteci. Daha önce MLSA'nın Free Web Turkey projesinin koordinatörlüğü ile editörlüğünü yaptı. İnternet sansürü, bilgiye erişim hakkı ve veri güvenliği gibi konularda haber ve raporlar yazıyor.
